Fake newsy i teorie spiskowe w 2021 r.

W sieci zaczęło pojawiać się coraz więcej informacji, fake newsów i teorii spiskowych, głównie dotyczących sytuacji kryzysowej, jaką była pandemia, oraz szczepionek. Każdy kryzys jest przyczyną nasilenia się dezinformacji. Pandemia była jednak szczególna, ponieważ dotknęła praktycznie każdego z nas. Miała charakter ogólnoświatowy. Mówiło się o niej wszędzie.
Taki czas to z jednej strony żniwa dla wszystkich portali zarabiających na clickbaitach i teoriach spiskowych, a z drugiej ogrom pracy dla fact-checkerów, którzy codziennie walczą z dezinformacją, sprawdzając wypowiedzi polityków i fake newsy pojawiające się w sieci. Jedną z takich organizacji jest Stowarzyszenie Demagog. Jesteśmy pierwszymi w Polsce fact-checkerami, a w 2021 r. osiągnęliśmy już rekordową liczbę sprawdzonych wypowiedzi polityków i zweryfikowanych fake newsów.
Ostatni rok pokazał nam, że umiejętność rozpoznawania fałszywych informacji, kierowania się faktami w poszukiwaniu prawdy oraz docierania do pierwotnych i rzetelnych źródeł jest tak samo ważna jak nasze zdrowie i życie. Dlatego dzisiaj prezentujemy nasze podsumowanie o tym, które fake newsy oraz sprawdzone przez nas wypowiedzi polityków były najbardziej popularne i najchętniej czytane przez naszych czytelników.

5 najpopularniejszych fake newsów

Przygotowując zestawienie najpopularniejszych fake newsów z mediów społecznościowych, skupiliśmy się na tych, które zyskały największą popularność, czyli tych, w które najwięcej osób uwierzyło i które zyskały największe zasięgi, rozprzestrzeniając się viralowo. Nie było dla nas niespodzianką, że – podobnie jak w 2020, tak i w 2021 r. – niespotykana dotąd skala dezinformacji skupiła się wokół kluczowych kwestii zdrowotnych, w tym pandemii COVID-19 oraz szczepionek. Skala była tak duża, że WHO nazwała tę sytuację infodemią.
Których pięć fake newsów okazało się najbardziej popularnych w polskim internecie?

1. Wariant Delta groźniejszy dla zaszczepionych?
   Nie! To też fake news, który został rozpowszechniony przez jeden z popularniejszych tygodników opinii w Polsce. Szczepionki przeciw COVID-19 nie powodują cięższego przebiegu choroby ani nie sprawiają, że ryzyko zgonu z powodu COVID-19 jest większe w przypadku osób zaszczepionych niż niezaszczepionych. Wszelkie doniesienia o zwiększonej liczbie hospitalizacji i zgonów u zaszczepionych opierają się na manipulacjach statystykami, których celem jest zdyskredytowanie szczepionek przeciw COVID-19.
   Z wiarygodnymi informacjami na temat szczepionek przeciw COVID-19 można zapoznać się na stronach Światowej Organizacji Zdrowia, Amerykańskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, Europejskiej Agencji Leków, a także w białej księdze pt. „Szczepienia przeciw COVID-19. Innowacyjne technologie i efektywność”, opracowanej przez inicjatywę Nauka przeciw pandemii.
   Całą analizę przeczytasz na stronie Stowarzyszenia Demagog: http://bityl.pl/4Rdzr.
2. Czy piwem da się sprawdzić skuteczność testu na COVID-19?
   Oczywiście, że nie. Test musi być wykonany zgodnie z instrukcją, a piwo nie jest odpowiednim materiałem diagnostycznym. Choć informacja ta wydaje się absurdalna, jak zresztą duża część fake newsów dot. szczepień czy pandemii, to uwierzyło w nią i udostępniało dalej dziesiątki tysięcy osób.
   Prezentowane nagranie trwa niecałe trzy minuty, a wynik testu jest dostępny już po ok. minucie od zaaplikowania próbki na test. Osoba przeprowadzająca test nie przygotowała roztworu, który powinna umieścić na teście, lecz bezpośrednio przy pomocy wymazówki umieściła próbkę na teście. W dodatku wymazówka została użyta dwukrotnie podczas testowania, czego nie należy robić.
   Test został wykonany niezgodnie z procedurami, co oznacza, że jego wynik nie jest wiarygodny.
   Całą analizę przeczytasz na stronie Stowarzyszenia Demagog: http://bityl.pl/jSFlk.
3. Fałszywy cytat Keanu Reevesa
   Na temat tego popularnego aktora krąży wiele legend. Przeważnie są one pozytywne i mamy nadzieję, że chociaż część z nich jest prawdziwa. Niestety, czasami przypisuje mu się słowa, których nie powiedział. W 2021 r. dużo ludzi nabrało się na jego rzekomy cytat na temat swojego spojrzenia na świat.
   W internecie od kilku lat krążą cytowane słowa, a ich autorstwo było przypisywane m.in. Christopherowi Walkenowi, Anthony’emu Hopkinsowi, Richardowi Gere’owi.
   Prawdziwą autorką tych słów jest Nanea Hoffman, szefowa Sweatpants and Coffee, a cytat pochodzi z 2015 r. I chociaż sam w sobie nie jest szkodliwy, to w internecie bardzo często można znaleźć fałszywe cytaty tworzone np. po to, by zdyskredytować oponenta politycznego, kogoś ośmieszyć czy zarobić pieniądze.
   Jak to mówił Abraham Lincoln: „Nie wierz w coś, co przeczytasz w internecie tylko dlatego, że jest cytatem obok obrazka sławnej osoby” ;)
   Do analizy cytatu Keanu Reevesa odsyłamy na stronę Stowarzyszenia Demagog: http://bityl.pl/e5ie9.

4. „Szczepionka na COVID-19 to eksperyment medyczny”
   To jedna z najbardziej popularnych fałszywych informacji krążąca w internecie. Jaka jest jednak prawda? Czy szczepionki nie zostały przebadane i są testowane masowo na prawie całej populacji?
   Eksperyment medyczny to ściśle określony termin zarezerwowany dla określonych przypadków opisanych w Ustawie z dnia 
   5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Szczepionki przeciw COVID-19 stosowane w ramach szczepień populacyjnych nie są eksperymentem medycznym. Twierdzenie, że w ramach Narodowego Programu Szczepień przeciw COVID-19 prowadzi się eksperymenty medyczne z zastosowaniem podawanych szczepionek, jest nieuzasadnione i pozbawione podstaw prawnych. Co więcej, szczepionki przeciw COVID-19 są bezpieczne i skuteczne, co udowodniono w badaniach klinicznych.
   Z wiarygodnymi informacjami na temat szczepionek przeciw COVID-19 można zapoznać się na stronach Światowej Organizacji Zdrowia, Amerykańskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, Europejskiej Agencji Leków, a także w przywołanej już białej księdze pt. „Szczepienia przeciw COVID-19...”
   Całą analizę przeczytasz na stronie Stowarzyszenia Demagog: http://bityl.pl/ImjY5.

5. „Telefon niepodłączony do prądu? Prezydent to nie »telepata«”
   Oprócz tych najbardziej absurdalnych fake newsów na temat pandemii i szczepień oraz tych, które mogą szkodzić naszemu życiu lub zdrowiu, w 2021 r. często pojawiały się także fałszywe informacje dot. polityków. Jedną z nich była ta o prezydencie Dudzie, który rozmawiał z królem Jordanii przez telefon stacjonarny bez podłączonego kabla… W mediach społecznościowych pojawiło się wiele uszczypliwych uwag i nie zabrakło osób, które uwierzyły w tę fałszywą i – już na pierwszy rzut oka – nieracjonalnie wyglądającą sytuację.
   Nie było podstaw do insynuacji na ten temat, ponieważ telefon w rzeczywistości podłączony był prawidłowo, a co więcej: wiele źródeł potwierdzało, że rozmowa naprawdę się odbyła. Nawet jeśli zdjęcie było wykonane już po zakończeniu rozmowy w celach ilustracyjnych, nie powinno wpływać na odbiór informacji o zdarzeniu.
   Całą analizę przeczytasz na stronie Stowarzyszenia Demagog: http://bityl.pl/I7A3q.

Z podobnym fake newsem mieliśmy do czynienia kilka lat temu. Dotyczył on urzędującego wówczas na stanowisku prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, który rzekomo miał wejść na krzesło w Japonii. W rzeczywistości za mównicą znajduje się specjalny podest, na który wszedł prezydent. Służy on do robienia okolicznościowych fotografii delegacji zagranicznych przebywających z wizytą w parlamencie Japonii.
Całą analizę przeczytasz na stronie Stowarzyszenia Demagog: http://bityl.pl/vEfQr.

5 najpopularniejszych fact-checków wypowiedzi polityków

Fact-checkerzy Demagoga oprócz weryfikacji fake newsów w mediach społecznościowych biorą pod lupę także wypowiedzi polityków. Ze zbioru wszystkich wypowiedzi osób publicznych wybieramy te, które są merytoryczne i dotyczą rzeczywistości obiektywnie sprawdzalnej. Dobór próby badawczej jest ściśle jakościowy i oparty na kryterium dostępności materiału. Następnie podczas żmudnego i dokładnego procesu kwalifikujemy wypowiedź do jednej spośród czterech kategorii: prawda, fałsz, manipulacja i wypowiedź nieweryfikowalna.
Które spośród setki sprawdzonych w tym roku wypowiedzi okazały się najbardziej popularne?

1. Fact-check Leszka Millera. Ile pieniędzy państwowych trafiło do instytucji związanych z o. Tadeuszem Rydzykiem?
   Leszek Miller, odnosząc się do listu, który wystosował prezydent Andrzej Duda do o. Tadeusza Rydzyka z okazji 50-lecia ślubów zakonnych i kapłaństwa duchownego, przypomniał, że wydatki z publicznych pieniędzy na działalność Rydzyka szacowane są na 325 mln zł. Warto odnotować, że politykowi chodziło konkretnie o okres rządów Prawa i Sprawiedliwości. Opierał się na wyliczeniach dokonanych przez OKO.press na podstawie publicznie dostępnych danych, w tym ró...